Tajemniczy topinambur co to takiego? Gdy pierwszy raz słyszymy słowo topinambur, zwykle nie przychodzi nam do głowy nic konkretnego. Jakaś egzotyczna potrawa? Owoc? A może zwierzę? Nic bardziej mylnego. Topinambur to inaczej słonecznik bulwiasty, nazwa rośliny należącej do rodziny astrowatych. Na świecie znany jest jako roślina uprawna, przemysłowa, lecznicza, pastewna oraz ozdobna.
Częścią jadalną są bulwy, stanowiące coraz bardziej popularne warzywo. Wykorzystywane są również inne części rośliny, które znajdują coraz to szersze zastosowanie.
Przed wiekami i dziś
Topinambur, zwany także zimną gruszką lub karczochem jerozolimskim, jest znany od stuleci. Jego ojczyzną jest Ameryka Północna, gdzie był wykorzystywany na szeroką skalę przez zamieszkujących tamtejsze tereny Indian. Pierwszym Europejczykiem, który go spróbował był Krzysztof Kolumb. Na Stary Kontynent roślina trafiła za sprawą kolonistów, na początku XVII wieku, czyli w tym samym czasie co ziemniak. W przeciwieństwie do niego, topinambur od razu był uważany za roślinę jadalną, a nie jedynie ozdobną. Dane historyczne dowodzą, że w 1612 roku uratował kolonizatorów podbijających tereny ameryki przed śmiercią głodową, powodowaną długo trwającą suszą. Topinambur jest bowiem bardzo odporny na zmienne warunki środowiska. Jego pierwsze polskie uprawy są z kolei datowane na 1730 rok.
200 lat później, szybko rosnąca i niewymagająca gleby zasobnej w minerały roślina stanowiła doskonałe źródło pożywienia w krajach dotkniętych II wojną światową. W późniejszym okresie topinambur był sadzony głównie w charakterze rośliny ozdobnej. Jego długie łodygi sięgające nawet do 4 metrów wysokości oraz zebrane w koszyczki piękne kwiaty o intensywnie żółtej barwie pozwalały tworzyć żywopłoty i świetnie chroniły przed wiatrem i słońcem. W części podziemnej roślina tworzy splątane, wijące się korzenie, na których tworzą się fioletowe lub czerwone bulwy o elipsoidalnym kształcie.
Topinambur nie wymaga specyficznych warunków uprawy. Roślina świetnie rośnie w każdym rodzaju gleb, również tych ubogich w materię organiczną i związki mineralne. Jest także odporna na inwazję szkodników. Powoduje to, że większość bulw pochodzi z upraw ekologicznych.
Właściwości odżywcze słonecznika bulwiastego - topinamburu
Topinambur to bogactwo właściwości odżywczych. Bulwy rośliny zawierają trzykrotnie więcej białka oraz witamin C i E niż powszechnie stosowane w kuchni ziemniaki. Można w nich znaleźć wysokie stężenie witamin z grupy B, wspomagających kondycję układu nerwowego i dbających o zdrowy wygląd skóry. Topinambur to bogactwo tokoferolu oraz beta-karotenu - witamin o silnych właściwościach przeciwutleniających, wychwytujących wolne rodniki i pozwalających uporać się ze stresem antyoksydacyjnym, będącym przyczyną wielu schorzeń. W bulwach rośliny nie brakuje także mikroelementów, w tym potasu oraz łatwo przyswajalnego żelaza. Kłącza obfitują ponadto w wapń, fosfor oraz cynk.
Nie można zapomnieć również o wysokiej zawartości inuliny, której zawartość szacuje się na około 15% w każdej bulwie słonecznika. To wielocukier, błonnik i naturalny prebiotyk. Dzięki temu pozytywnie wpływa na pracę przewodu pokarmowego, w tym reguluje perystaltykę jelit oraz zapobiega zaparciom. Poza tym, jedzenie tego warzywa staje się naturalnym działaniem profilaktycznym w celu zapobiegania chorobom jelita grubego, takim jak polipy czy owrzodzenia ale także nowotwory.
Warzywo to sprzyja również oczyszczaniu organizmu, poprzez wiązanie szkodliwych związków oraz szybsze wydalanie ich z organizmu. Zawarty w nim błonnik dodatkowo przyspiesza przemianę materii oraz sprzyja skutecznej detoksykacji.
Bulwy topinamburu - ich smak i zastosowanie
Częścią jadalną topinamburu są bulwy, przypominające kształtem ziemniaka, które w środku są żółte lub lekko białe. Mają delikatny, lekko orzechowy smak, podobny do smaku orzechów brazylijskich czy karczocha. Są soczyste i smaczne ale powinny być odpowiednio przyrządzone. W zależności od odmiany ich miąższ może przyjmować barwę białą lub żółtą. Warto jednak pamiętać o tym, że bulwy trzeba spożywać na świeżo. Wyschnięte tracą bowiem swoje właściwości odżywcze i walory smakowe. W lodówce mogą być przechowywane maksymalnie przez 14 dni. Zaleca się ich gotowanie, smażenie, blanszowanie, a nawet pieczenie. Pamiętajmy, że gotowanie tego warzywa nie należy do najłatwiejszych - bulwy szybko ulegają rozgotowaniu.
Kaloryczność topinamburu
Co ciekawe, topinambur jest niskokaloryczny. W 100 gramach produktu znajduje się niewiele ponad 70 kalorii. Roślina charakteryzuje się też niskim indeksem glikemicznym. Zawarta w niej inulina obniżająca poziom cukru we krwi dodatkowo przemawia za tym, że może być włączony do diety diabetyków.
Zastosowanie lecznicze topinamburu
Topinambur pomocny w leczeniu cukrzycy, przyjazny dla układu pokarmowego
Topinambur jest bezkonkurencyjny w kwestii obniżania poziomu glukozy we krwi. Zawarta w nim inulina skutecznie obniża kaloryczność oraz indeks glikemiczny spożywanych pokarmów. Często stanowi więc składnik suplementów diety zalecanych cukrzykom oraz osobom chcącym zrzucić zbędne kilogramy. W organizmie przekształca się we fruktozę - cukier, który jest dobrze tolerowany przez diabetyków. Normalizuje w ten sposób glikemię w przypadku cukrzycy typu II i łagodzi insulinooporność. Warto przy tym wspomnieć, że przywołana już wyżej inulina jest rodzajem błonnika, który w niewielkim stopniu rozpuszcza się w wodzie. Stanowi dzięki temu doskonałą pożywkę dla pożytecznych bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium bytującym w jelitach, stymulując rozwój prawidłowej mikroflory układu pokarmowego. Naukowcy już w 1995 roku udowodnili, że jest ona znakomitym prebiotykiem wspomagającym funkcjonowanie jelit. Chroni układ trawienny przed inwazją patogennych drobnoustrojów, których obecność objawia się najczęściej zatruciami pokarmowymi. Bakterie i grzyby mogą też prowadzić do uszkodzenia śluzówki, której następstwem są ciężkie powikłania - stany zapalne, a nawet wczesne stadia nowotworów. Substancja ogranicza wydzielanie przez jelita wody oraz jonów chloru, sodu i potasu, co powoduje, że łagodzi dolegliwości podczas biegunek.
Spożywanie topinamburu jest ponadto zalecane szczególnie osobom borykającym się z problemami trawiennymi. Roślina jest również pomocna po antybiotykoterapii. Inulina stymuluje produkcję śluzu przez nabłonek jelitowy, regulując w ten sposób perystaltykę jelit i redukując zaparcia. Z kolei zawarty w topinamburze kwas chlorogenowy jest pomocny w profilaktyce i leczeniu choroby wrzodowej żołądka. Działa bakteriobójczo i stymuluje regenerację komórek, dzięki czemu likwiduje nadżerki i drobne uszkodzenia śluzówki wywołane działaniem drobnoustrojów. Co ważne, topinambur pomaga przywrócić równowagę kwasowo-zasadową i unormować pH w jelitach. Najnowsze badania naukowe pokazują z kolei, że bulwy rośliny mogą pełnić też funkcję immunostymulatora, działając osłonowo na wątrobę. Topinambur wykazuje działanie moczopędne, dzięki czemu świetnie oczyszcza organizm z toksyn. Ponadto, wspomaga funkcjonowanie nerek i przeciwdziała zakażeniom bakteryjnym pęcherza moczowego.
Topinambur przy przeziębieniach i infekcjach wirusowych
Topinambur jest ponadto niezastąpiony w okresie przeziębień i grypy. Zawarte w nim makro- i mikroelementy, w tym cynk, jak również duże stężenie witaminy C sprawiają, że jest skuteczny w profilaktyce infekcji górnych dróg oddechowych. Świetnie stymuluje układ immunologiczny do produkcji przeciwciał. Bulwy rośliny są także niezastąpione w chwili, gdy infekcja zaatakuje organizm. Są cennym źródłem kwasu salicylowego, dzięki czemu działają podobnie do aspiryny. Rewelacyjnie łagodzą objawy grypy i przeziębień, takie jak bóle mięśni czy stany gorączkowe. Badania naukowe prowadzone na przestrzeni ostatnich lat dowiodły, że topinambur może wspomagać kurację pacjentów zarażonych wirusem HIV. W łodydze rośliny można bowiem znaleźć kwas dikawoilochinowy, obniżający wiremię drobnoustrojów wywołujących zakażenie.
Topinambur dobry dla serca
Roślina wykorzystywana na szeroką skalę przez rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej wspomaga kondycję układu sercowo-naczyniowego. Zawarte w bulwach polifenole pozwalają uporać się z wolnymi rodnikami odpowiedzialnymi za powstawanie mikrouszkodzeń śródbłonka naczyń. Redukują w ten sposób odkładanie się blaszki miażdżycowej w żyłach oraz tętnicach. Co ważne, topinambur za sprawą inuliny i dużej ilości błonnika obniża poziom złego cholesterolu. Powoduje, że związki lipidowe nie są przyswajane przez organizm i są szybko z niego wydalane. Wspomniany błonnik powoduje jednocześnie uczucie sytości, co sprawia, że osoby spożywające topinambur rzadziej sięgają po niezdrowe przekąski mogące niekorzystnie wpłynąć na poziom cholesterolu we krwi. Poza tym, bulwy są cennym źródłem potasu. To pierwiastek, który pomaga stabilizować ciśnienie krwi, co sprawia, że pozwala zadbać o właściwą kondycję serca oraz naczyń krwionośnych. Nie bez znaczenia jest ponadto zawarty w topinamburze krzem. Pierwiastek uelastycznia żyły oraz tętnice, przeciwdziałając jednocześnie ich zwapnieniu.
Topinambur w walce z rakiem
Topinambur znajduje zastosowanie w profilaktyce chorób nowotworowych. Zawartość soli kwasu masłowego w bulwach rośliny pozytywnie wpływa na nabłonek jelita grubego. Stymuluje tkanki do podziału komórek i jednocześnie hamuje namnażanie się jednostek nowotworowych. Zapobiega w ten sposób rozwojowi raka okrężnicy. Niebagatelny wpływ mają pektyny oraz błonnik, warunkujące właściwą perystaltykę jelit i zapobiegające odkładaniu się w nich toksycznych produktów przemiany materii, które prowadzą do powstawania uszkodzeń oraz owrzodzeń śluzówki. Z kolei seskwiterpeny laktonowe zawarte w liściach topinamburu wykazują działanie cytotoksyczne wobec komórek nowotworowych powodujących raka piersi. Roślina może ponadto wspomagać kurację nowotworów prostaty oraz jajnika.
Topinambur dla świetnej kondycji układu nerwowego
Bulwy topinamburu to prawdziwe bogactwo witamin z grupy B oraz magnezu, pozwalających na dobrą kondycję układu nerwowego. Spożywanie topinamburu poprawia więc zdolność koncentracji i sprzyja lepszemu zapamiętywaniu informacji. Pozwala też zredukować skutki przewlekłego stresu. Bulwy rośliny powinny więc stanowić składnik diety dla pacjentów w stanach ogólnego przemęczenia i wycieńczenia organizmu. Doskonale sprawdzą się także dla uczniów, studentów oraz osób wykonujących prace umysłowe. Topinambur zmniejsza ponadto ryzyko wystąpienia demencji u osób w podeszłym wieku. Krzem zapobiegający zwapnianiu się naczyń mózgowych wykazuje pozytywną rolę w profilaktyce choroby Alzheimera.
Topinambur na piękny wygląd i zdrowie kości
Topinambur to warzywo zapewniające młody wygląd. Zawarte w nim antyoksydanty redukują wolne rodniki, czyli szkodliwe substancje przemiany materii odpowiedzialne za uszkodzenia komórek i przyspieszające starzenie się tkanek. Co ważne, bulwy rośliny są cennym źródłem krzemu. Ten wyjątkowy pierwiastek powoduje uelastycznienie włókien kolagenu oraz elastyny, dzięki czemu zapobiega pojawianiu się zmarszczek. Skóra pozostaje w ten sposób jędrna i sprężysta. Topinambur dzięki zawartości krzemu przyspiesza także gojenie się ran.
Co ważne, zawarty w topinamburze krzem zapobiega także schorzeniom tkanki kostnej. Redukuje ryzyko demineralizacji kości, zapobiegając w ten sposób rozwojowi osteoporozy. Korzystnie wpływa na tkankę chrzęstną, gwarantując jej właściwą elastyczność i zapobiegając pojawieniu się zmian zwyrodnieniowych. Sok z topinamburu jest z kolei stosowany w leczeniu zakażeń bakteryjnych skóry. Świetnie sprawdza się w przypadku owrzodzeń, oparzeń oraz łuszczycy. Redukuje dokuczliwe objawy i przyspiesza regenerację naskórka.
Skąd wziąć i jak przechowywać topinambur?
Obecnie, słonecznik bulwiasty niełatwo jest kupić w sklepie czy na bazarze. Jest to spowodowane wciąż zbyt małą popularnością tej rośliny w naszym kraju oraz naszych kuchniach.
Jeśli chcemy, aby topinambur zagościł w naszym życiu, najlepiej postarać się o sadzonki. Warzywo to można uprawiać bez problemu we własnym ogrodzie. Topinambur doskonale czuje się posadzony wzdłuż żywopłotu. Zbieramy bulwy, gdy są duże, jędrne i kruche. Kształtem i kolorem powinny przypominać ziemniaki, aczkolwiek w wielu odmianach są bardziej od nich różowe.
Dojrzały już topinambur przechowujemy w warunkach chłodniczych, na półce w lodówce razem z innymi warzywami. Nie myjemy bulw ale wkładamy je do wody z dodatkiem soku z cytryny, co zapobiega ich ciemnieniu - ciemnieją, gdyż zawierają duże stężenie żelaza.
Topinambur w codziennej diecie
Bogactwo składników odżywczych i właściwości wspomagające kondycję organizmu sprawiają, że topinambur może stać się cennym elementem codziennej diety. Topinambur można gotować, smażyć lub przyrządzać na parze.
Przepisy na dania z topinamburem
Najczęściej topinambur dodajemy do potraw w postaci gotowanej. Doskonale smakuje z pieczonym kurczakiem i serem. Topinambur wykorzystuje się jako składnik zapiekanek. Można go połączyć z pieczarkami, szynką i żółtym serem. Warzywo to również świetnie sprawdza się jako składnik zup. Rewelacyjnie komponuje się w połączeniu z marchewką oraz burakami. Zupę można zmiksować na krem. Inna propozycja to zestawienie bulw słonecznika z żółtym serem i boczkiem lub tradycyjna zupa ziemniakami i innymi jarzynami. Topinambur możemy przerobić również na pyszne puree. Doprawiamy je solą, pieprzem oraz sokiem z cytryny. Co ciekawe, z tego warzywa można wyciskać również zdrowe soki.
A może jeszcze bardziej odważnie? Z bulw przygotować można bowiem smaczne i delikatne frytki, jak również chipsy, stanowiące zdrową przekąskę, doskonałą o każdej porze dnia.
Jesienią topinambur najlepiej smakuje pieczony na ognisku. Dopuszcza się spożywanie warzywa na surowo, jako np. dodatek do sałatek. Miłośnicy surówek mogą pokusić się też o młode liście topinamburu, szczególnie te, które pojawiają się na łodygach wczesną wiosną. Dobrze smakują i są bogate w kwas askorbinowy oraz karoten.
Warzywo to także doskonale smakuje marynowane oraz kiszone.
Nie można przy tym zapominać, że roślina wykazuje właściwości wzdymające, co powoduje, że zaleca się dodanie do potraw odrobiny sody oczyszczonej pozwalającej całkowicie wyeliminować powyższe dolegliwości.
Prognozuje się, że topinambur z roku na rok będzie zyskiwał na popularności, podobnie jak przypominające go bataty. Warzywa te nie zastąpią zapewne ziemniaków ale będą dla nich ciekawą alternatywą oraz smacznym składnikiem i dodatkiem do wielu potraw.